Przez kolejne dni będę publikować listy pradziadka Antoniego Adamskiego do prababci Karolci, czyli Leokadii Karoliny z Przybytkowskich Adamskiej. Część z nich stała się potem kanwą monodramu mojego męża Zacharjasza Muszyńskiego pt. „Listy do Skręcipitki”.
To pierwsze listy, jeszcze z czasów panieńskich.
Przez kolejne dni będę publikować listy pradziadka Antoniego Adamskiego do prababci Karolci, czyli Leokadii Karoliny z Przybytkowskich Adamskiej. Część z nich stała się potem kanwą monodramu mojego męża Zacharjasza Muszyńskiego pt. „Listy do Skręcipitki”.
To pierwsze listy, jeszcze z czasów panieńskich.
Przez kolejne dni będę publikować listy pradziadka Antoniego Adamskiego do prababci Karolci, czyli Leokadii Karoliny z Przybytkowskich Adamskiej. Część z nich stała się potem kanwą monodramu mojego męża Zacharjasza Muszyńskiego pt. „Listy do Skręcipitki”.
To pierwsze listy, jeszcze z czasów panieńskich.
Przez kolejne dni będę publikować listy pradziadka Antoniego Adamskiego do prababci Karolci, czyli Leokadii Karoliny z Przybytkowskich Adamskiej. Część z nich stała się potem kanwą monodramu mojego męża Zacharjasza Muszyńskiego pt. „Listy do Skręcipitki”.
To pierwsze listy, jeszcze z czasów panieńskich.
Przez kolejne dni będę publikować listy pradziadka Antoniego Adamskiego do prababci Karolci, czyli Leokadii Karoliny z Przybytkowskich Adamskiej. Część z nich stała się potem kanwą monodramu mojego męża Zacharjasza Muszyńskiego pt. „Listy do Skręcipitki”.
To pierwsze listy, jeszcze z czasów panieńskich.
Przez kolejne dni będę publikować listy pradziadka Antoniego Adamskiego do prababci Karolci, czyli Leokadii Karoliny z Przybytkowskich Adamskiej. Część z nich stała się potem kanwą monodramu mojego męża Zacharjasza Muszyńskiego pt. „Listy do Skręcipitki”.
To pierwsze listy, jeszcze z czasów panieńskich.
We wrześniowym numerze bezpłatnego magazynu genealogicznego „More Maiorum” ukazał się mój artykuł nt. tego, jakie informacje o przodkach można znaleźć w ich dzienniczkach szkolnych? Cały numer można pobrać tutaj.
Jak i czego uczyli się nasi przodkowie, czyli co mówią stare dzienniczki
Czasy cyfryzacji nie są łaskawe dla przyszłych genealogów. To co kiedyś było pożółkłym papierem, listem, notatką, kiedyś będzie tylko binarnym plikiem. Czy przetrwa wieki? Często się nad tym zastanawiam, zwłaszcza, gdy biorę do ręki dokument, który dziś ma swój elektroniczny odpowiednik.
W swoim rodzinnym archiwum mam nie tylko listy, notatki i dokumenty, ale też… kilka dzienniczków szkolnych moich przodków. To zdecydowanie fascynująca lektura. Przede wszystkim pozwala obalić rodzinne mity wg których przed nami wszyscy uczyli się świetnie i mieli same piątki, a my jesteśmy zakałą rodziny, która pierwsza w historii rodu przynosi ze szkoły dwójkę.
Z powodu wątłego zdrowia…
Od dawna wiem, że to nie prawda, bo znalazłam kiedyś szkolny dzienniczek mojej babci Janiny z Adamskich Piekarskiej, która była uczennicą prywatnej szkoły Zofii Kurmanowej. W roku szkolnym 1915/1916 szkoła funkcjonowała jako „Zakład Naukowy Żeński”. Babcia urodzona w 1905 roku miała wtedy 10 lat i chodziła do I klasy, zaś odpowiednik dzisiejszego dzienniczka nazywał się „Świadectwo o postępach, pilności, uwadze i sprawowaniu” i był czymś w rodzaju wielkiego dziennika klasowego tyle, że wypisane w nim oceny dotyczyły tylko jednej osoby – właścicielki. Ten osobliwy dzienniczek to zawierająca ponad 60 stron książka z tematami lekcji, stopniami i uwagami. Jakie to uwagi? Na przykład 22 września 1915 roku moja prababcia pisze do wychowawczyni: „Uprzejmie proszę szanowną Panią o zupełne zwolnienie mej córki Janki z lekcyi gimnastyki, z powodu wątłego jej zdrowia.” Dzień później pisze znowu tym razem prosi o… „uwzględnienie córki mej Janki w nieprzygotowaniu lekcyi francuskiego z powodu złego kupienia przeze mnie złej książki.”
Kura, pacierz i gotyckie litery
Tematy lekcji, a czasem wpisana jednym zdaniem ich treść pozwalają poznać szkolny program. Wiem np., że na biologii babcia uczyła się o kurze, ale też o świni czy psie, zaś nauka o zwierzętach powiązana była z uczeniem się na pamięć wierszy o nich. Na lekcjach kaligrafii poznawała np. gotyckie litery. Na religii uczyła się m.in. o poście i na pamięć spowiedzi powszechnej. Na języku polskim poznawała Treny Jana Kochanowskiego. Na geografii uczyła się co to szron, śnieg, grad i jak powstają. A na historii o polskich Piastach.
Wiadomości niezupełnie dostateczne
Zupełnie inaczej wyglądają dzienniczki z czasów późniejszych, gdy babcia podrosła, zaś szkoła Kurmanowej na skutek odzyskania przez Polskę niepodległości zmieniła nazwę z Zakładu Naukowego na Ośmioklasowe Gimnazjum Żeńskie. Nazwę i adres szkoły znam właśnie m.in. z dzienniczka, który tym razem pod nazwą „książeczka szkolna” został wydrukowany specjalnie dla potrzeb tej konkretnej szkoły. Dlatego wiem, że Gimnazjum Z. Kurmanowej mieściło się przy ulicy Brackiej 9. Wiem też z niego, że babcia przeszła wprawdzie z klasy VII do VIII, ale zrobiła postępy w nauce jedynie dostateczne, choć zachowywała się wzorowo. Mogło być jednak gorzej, czyli mogła nie zdać. Na półrocze bowiem, a wynika to z dzienniczka, miała niedostateczny z matematyki z trygonometrią, zaś w pewnym momencie w dzienniczku znalazła się uwaga dotycząca też innego przedmiotu: „uczennica pilna z jęz. polskiego, jednak wykazuje jeszcze wiadomości niezupełnie dostatecznie.” Pod każdą uwagą widnieje podpis mojej prababci Leokadii Karoliny z Przybytkowskich Adamskiej, która podpisywała się w dzienniczku tylko pierwszą literą drugiego imienia i nazwiskiem, czyli K. Adamska. Prababcia kwitowała każdą uwagę. Zapewne dlatego, że na samym początku dzienniczka, widniała prośba dyrektorki szkoły: „Prosimy Szanownych Rodziców i Opiekunów o odpowiedź piśmienną (w książeczce szkolnej) na każdą uwagę szkoły oraz o przesyłanie własnych spostrzeżeń tyczących się ilości czasu zużywanego przez uczennicę na odrabianie lekcyj. Możliwych przyczyn niedostatecznych lub słabych odpowiedzi, spóźniania się, opuszczania lekcyj i t.p.”
Lektury i rodzinne żarty
Z dzienniczka babci, jako ósmoklasistki wiem, jakie książki miała w lekturze. Były to m.in.: „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego, „Emancypantki” i „Faraon” Bolesława Prusa, „Zaklęty dwór” Walerego Łozińskiego, a także „Imaginu” Marii Konopnickiej oraz „Brühl” i „Starosta warszawski” Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Dzienniczki babci budziły śmiech w rodzinie jeszcze zanim ja przyszłam na świat. Skąd to wiem? Na jednej ze stron ktoś, a po charakterze pisma wnioskuję, że chyba mój dziadek, dopisał uwagę: „Twierdzi, że mąż nie może bić żony, co jest sprzeczne z duchem rel. kat.”, a w rubryce, w której powinna być wpisana ocena z fizyki dopisał: „owszem, owszem”. Myślę, że łatwo było dziadkowi tak z babci żartować, bo jego szkolne dzienniczki zostały za naszą wschodnią granicą, przez którą dziadek uciekał w trakcie wojny polsko-bolszewickiej.
Rok szkolny w tercjach
Niemniej wesołe są dzienniczki ciotecznych młodszych braci babci, czyli synów rodzonej siostry jej matki – Heleny z Przybytkowskich Chodkowskiej. Na przykład Henio Chodkowski, który w roku szkolnym 1919/1920 był uczniem klasy I Koedukacyjnego Gimnazjum Filologicznego pod kierunkiem Wacława Antosiewicza w Tomaszowie Rawskim uczył się całkiem nieźle. Choć jak wynika z dzienniczka nie uczęszczał do tej szkoły od początku roku szkolnego, ale przybył dopiero od drugiej tercji. Tak! Tercji! Najwyraźniej w tej szkole rok szkolny tak właśnie się dzielił. Henio najlepszy był rzecz jasna z rysunków. Nic dziwnego. Jego ojciec Wacław Chodkowski był malarzem. To on podpisywał w dzienniczku wyniki postępów w nauce syna. Czynił to takim samym podpisem jaki zostawiał na malowanych przez siebie obrazach. Uczący się głównie na piątki i czwórki Henio bez problemu dostał promocję do klasy drugiej.
Obyczaje i porządek
Oceniając zachowanie Henia brano pod uwagę: obyczaje, obowiązkowość, porządek oraz liczbę opuszczonych godzin szkolnych. Co kryło się pod tymi terminami to dokładnie zostało w dzienniczku wyjaśnione. I tak na przykład „słowem obyczaje charakteryzuje się stosunek uczniów do starszych (przełożonych, nauczycieli) do kolegów oraz do szkoły, jako do korporacji, której godność należy szanować w jej murach i nazewnątrz, a także stosunek o całego otoczenia: do zwierząt, drzew, przedmiotów szkolnych i t.d..” W tym szkolnym dzienniczku odnotowano zresztą zasady promowania do następnej klasy, z których wynika, że poprawek nie ma, ale… może być coś w rodzaju egzaminu komisyjnego. Wakacje zaś „winny być użyte nie na naukę, lecz odpoczynek”.
Czego dowiedzą się wnuki?
Gdy ja byłam dzieckiem za dzienniczki często służyły zeszyty do słówek lub zwykłe szesnastokartkowe zeszyty. Nie było w nich tylu ciekawych rzeczy do poczytania, ale… zdarzały się perełki w postaci uwag wypisywanych przez nauczycieli. Gdy byłam w drugiej klasie liceum, mój przyjaciel jeszcze z podstawówki – Paweł Dunin-Wąsowicz, przyniósł do szkoły swój dzienniczek z piątej klasy. Była tam wpisana przez niego uwaga przeznaczona dla rodziców do podpisu. Brzmiała tak: „Małgosię Piekarską uderzyłem nożyczkami w twarz.”. Och jakże śmialiśmy się wszyscy z tego, co do dziś przy różnych okazjach wspominamy. Teraz, gdy w coraz większej liczbie szkół obowiązuje dziennik elektroniczny, a te ręcznie pisane odeszły do lamusa, często zastanawiam się, co będą wiedzieć o szkolnych sprawkach swoich dziadków i pradziadków wnuki i prawnuki dzisiejszych uczniów?
Dokumenty tożsamości źródłem wiedzy o przodkach i historii
Dziś, gdy w związku z ustawą o ochronie danych osobowych nasze dokumenty zawierają coraz mniej wiedzy o nas samych z ogromnym sentymentem spoglądamy w te dawne dowody tożsamości. Ileż w nich ciekawych informacji?
Nos, usta i znaki szczególne
Najstarszym dokumentem tożsamości w moich rodzinnych zbiorach jest wydana w 1867 roku książeczka legitymacyjna m.st. Warszawy mojej praprababci Julianny ze Stalskich Piekarskiej. To dokument, w którym są nie tylko suche fakty, jak imię i nazwisko, data i miejsce urodzenia oraz adres zamieszkania, ale… podane jest też wyznanie, stan społeczny, sposób do życia, czyli zawód oraz… opis postaci. Wiem więc (bez zaglądania do metryk), że praprababcia była mieszczanką, żyjącą przy mężu katoliczką, zamieszkałą w Warszawie przy ulicy Podwale 500c, wzrostu średniego, twarzy okrągłej, włosów ciemny blond, oczu piwnych, nosa i ust miernych i bez znaków szczególnych. Dokładny opis postaci podawany był dlatego, że fotografia nie była jeszcze wtedy rozpowszechniona. Julianny ze Stalskich Piekarskiej zachowało się zresztą tylko jedno zdjęcie.
Wykształcenie, służba wojskowa i rodzina…
Wydany w 1906 roku paszport mojego pradziadka Ludwika Rocha Michajłowicza (czyli syna Michała) Piekarskiego również nie zawiera jego zdjęcia. Jest w nim natomiast masa ciekawych informacji. Wiemy, że właściciel jest wyznania katolickiego żonatym inżynierem z Warszawy. Dokument wydano mu na podstawie księgi meldunkowej warszawskiego domu nr 500c (wspomniana wyżej ul. Podwale). W 1890 roku był na szkoleniu wojskowym. W 1901 w Warszawie uzyskał tytuł inżyniera, ma troje dzieci Bronisława, Czesława i Zbigniewa, a jego żoną jest Zofia Konstancja z Ruszczykowskich.
Miejsce pracy i podróże…
Z kolei dokument tożsamości mojego drugiego pradziadka Antoniego Adamskiego wydany został w 1910 roku przez… jego zakład pracy, czyli Kolej Nadwiślańską. Zawiera już zdjęcie właściciela, więc nie ma w nim opisu postaci, ale są inne nie mniej ciekawe informacje. To dzięki temu dokumentowi wiem, gdzie pradziadek pracował, a nawet jakie było jego stanowisko. Otóż był pomocnikiem maszynisty. Wiem, że z tym dokumentem w 1913 roku pojechał do leżącego za Uralem w Baszkirii sanatorium gruźliczego w Szafranowie, bo było to sanatorium dla kolejarzy. Dokument ważny był do 13 lutego 1913 roku, ale ręcznie przedłużono jego ważność aż do sierpnia 1916 roku.
Przynależność państwowa?
Wydany dosłownie chwilę później, bo w 1916 roku przez władze niemieckie podczas ich okupacji w Warszawie dwujęzyczny, bo polsko-niemiecki paszport nr 145006 mojego prapradziadka Michała Piekarskiego (również z jego zdjęciem) zawiera informacje o wieku (75 lat), wyglądzie (wzrost średni, oczy niebieskie), zawodzie (kowal), adresie w Warszawie: Chmielna 94 (podano nawet informację, że jest właścicielem domu), ale też przynależności państwowej… rosyjskiej. Cóż, Polski nie było jeszcze na mapie, a narodowości do dokumentów najwyraźniej nie wpisywano.
A w czasach wojennej zawieruchy…
Osobliwe informacje zawiera wydany w 1921 roku paszport mojego dziadka Bronisława Piekarskiego. Dokument został wydany po wojnie polsko-bolszewickiej w Baku, w którym w 1920 roku tenże dziadek (wraz ze swoim ojcem) byli aresztowani przez władze bolszewickie jako polscy zakładnicy i osadzeni w więzieniu. To z Baku w Azerbejdżanie do Polski wracał znany z „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego Cezary Baryka. Wtedy w Baku obowiązki konsula polskiego pełnił… konsul perski. Mój dziadek, jak Cezary Baryka wracał do Polski z paszportem, w którym po rosyjsku napisano:
„Komitet do spraw reemigracji obywateli Polski w mieście Baku stwierdza, że Bronisław Michał (dwojga imion) Ludwikowicz-Rochowicz Piekarski urodzony 30 października 1901 roku przypisany jest do ksiąg obywatelskich miasta Warszawy, wyznania rzymsko-katolickiego i niewątpliwie jest obywatelem Republiki Polskiej, Perski konsulat stwierdza autentyczność podpisu przedstawiciela i sekretarza Komitetu do spraw reemigracji obywateli Polski, a także zgodność zdjęcia i podpisu obywatela Polskiej Republiki Bronisława Piekarskiego.”
10 lipca 1921.
Tak więc w dokumencie zawarto oba imiona właściciela oraz oba imiona jego ojca. Jest też informacja o tym, kiedy i gdzie się urodził, jakiego miasta jest obywatelem i jakie jest jego wyznanie.
Tuż po wojnie, czyli analfabetyzm…
Po I wojnie światowej w dokumentach było całkiem sporo informacji o ich właścicielach. Na przykład wydany 13 sierpnia 1924 roku dowód osobisty mojej prababci Leokadii Karoliny Adamskiej zawiera jej zdjęcie, informuje o tym, że jest ona córką Władysława i Anny, ale nie podaje jej panieńskiego nazwiska (Przybytkowska). Mówi za to, że właścicielka umie czytać i pisać. Ten punkt uświadamia nam, że nie była to wtedy umiejętność powszechna. Z dowodu wiemy też, że prababcia mieszka w Warszawie na ul. Puławskiej 26 i jest wdową. Dokument podaje, że stwierdzono to na podstawie księgi meldunkowej i aktu zgonu męża.
Dowód informuje, że prababcia jest wyznania rzymsko-katolickiego, co dla mnie jest o tyle ciekawe, że urodziła się jako… luteranka. Zapis w dokumencie to pisemny dowód na to, że wychodząc za mąż oficjalnie zmieniła wyznanie, choć wiem, że do końca życia jeździła na msze do zboru. Wydany w tym samym roku 25 czerwca 1924 dowód osobisty jej zięcia, a mojego dziadka Bronisława Piekarskiego podaje informacje, których nie ma w dowodzie prababci, co związane jest z… płcią. Z dowodu dziadka wiem jaki jest jego stosunek do wojskowości. Wpisano bowiem: „Karta odroczenia.” A ponieważ w jednej z kolejnych rubryk wpisano, że wydano dziadkowi paszport zagraniczny i podana jest data wydania 13 marca 1930 rok, więc wnioskuję, że dziadek nie zmienił dowodu żeniąc się z moją babcią Janiną z Adamskich.
Osobne paszporty na każdy wyjazd
Paszporty zagraniczne z okresu XX-lecia między wojennego to też ciekawa lektura. Wynika z niej, że do każdego kraju obowiązywał inny paszport. Pradziadek Ludwik Piekarski wyjeżdżał np. do Belgii, Francji i Niemiec. Na co zezwalał mu paszport nr 610418 wydany 6 grudnia 1928 roku przez starostę grodzkiego Warszawa-Południe Jana Książaka i ważny do 6 lutego 1929 roku. 
Paszport był bezpłatny, bo służbowy. Wbito w niego pieczątkę, że należy go zwrócić zaraz po wykorzystaniu władzom, które go wydały. Sporo w nim wiz służbowych, które po jakimś czasie były anulowane. Pradziadek jeździł tam koleją, zachowały się bowiem pieczątki kolejowych kontroli granicznych na dworcu w Zbąszyniu. Pierwszy raz wyjechał pradziadek 12 grudnia a wrócił 21 grudnia 1928. Potem wyjechał 18 lipca 1929 roku. Dlatego ważność paszportu została przedłużona. Rok później (13 marca 1930 roku) starosta grodzki Warszawa-Południe Jan Książak wydał pradziadkowi Ludwikowi kolejny paszport nr 876771 ważny do 13 kwietnia 1930 roku. Tym razem na podróż do Czechosłowacji. Co ciekawe tam pradziadek udał się samolotem, gdyż pieczęć kontroli granicznej jest z 15 marca 1930 roku z lotniska. Udał się zresztą nie sam, ale w towarzystwie najstarszego syna, czyli mojego dziadka – Bronisława Piekarskiego, bo o tym mówi dziadkowy paszport nr 877210, w którym są takie same pieczęcie kontroli granicznej i z tego samego dnia. Czemu pradziadek i dziadek nie zwrócili paszportów? Tego nie dowiem się już nigdy.
Rodzina, rany i… Katyń
Informacje o przodkach to nie tylko dowody i paszporty, bo ciekawe rzeczy zawiera książeczka wojskowa mojego dziadka Juliana Steca. Książeczka informuje, że dziadek Julian Stec urodzony w województwie lubelskim, 11 lutego 1886 roku jako syn Józefa i Anny, którzy oboje nie żyją, jest wyznania rzymsko-katolickiego, żonaty z Konstancją Kurzyńską, z którą ślub zawarł w 1923 roku i w razie ciężkiego wypadku należy ją o tym zawiadamiać. Dziadek jest plutonowym. Walczył w 1914 roku w Austrii, na froncie był w 3 pułku huzarów. Od 1920 roku był w podkarpackim pułku strzelców konnych. Był dwa razy ranny. Pierwszy raz w 1915 pod Gorlicami, a drugi w 1920 pod Hodorowem i przebywał w szpitalu we Lwowie. Do polskiego wojska zgłosił się 7 marca 1920 roku w Zamościu, wcielony został do niego 30 czerwca 1920 roku. 29 listopada 1920 roku został urlopowany bezterminowo. 7 marca 1923 roku przeniesiony do rezerwy, a 31 grudnia 1926 do pospolitego ruszenia. W książeczce podpisali się mjr Bronisław Balcewicz dowódca PKU w Zamościu i kpt. Michał Podlewski dowódca PKU w Chełmie. Obaj w 1940 roku zostali zamordowani w Charkowie i znajdują się na liście katyńskiej.
Co po nas zostanie?
Powojenne dowody jeszcze w latach 50-tych i 60-tych oprócz daty i miejsca urodzenia czy danych o rodzicach zawierały informacje o zawodzie właściciela. Potem tych informacji było coraz mniej. Dziś wszystko poza nazwiskiem jest skryte pod numerem PESEL, bo obecne dokumenty, choć zawierają wiedzę o ich właścicielach, nie jest ona jawna dla każdego. Dlatego nie wiem, co na ich podstawie będą o nas wiedzieć nasze wnuki, ale cóż… dzisiejsza ochrona danych osobowych ma swoje wady. Zwłaszcza dla genealogów.
Powyższy tekst ukazał się w majowym numerze bezpłatnego magazynu genealogicznego „More Maiorum”, który można pobrać tutaj.
Jakie informacje o przodkach znajdziesz w dawnych dowodach tożsamości? [majowy numer More Maiorum]
Tę fotografię mam od dawna i zapomniałam ją tu zamieścić. To prababcia Karolcia w łódce.
Zdjęcie zrobione najpewniej tego samego dnia, co ta fotografia pradziadka Antoniego z „gnijącego albumu”
Jest też możliwe, że powstało wtedy, co to zdjęcie pradziadka z „gnijącego albumu”. Byłyby więc te cztery osoby dwiema parami. Najpewniej to zdjęcie na dole robiła moja prababcia. być może właścicielem aparatu był mężczyzna ze zdjęcia. Może to Janek Orlicki. Może Władysław Węgierkiewicz.
Babcia Janka była bardzo związana ze swoją mamą – prababcią Karolcią. Oto jeden z jej listów do matki. Rzadkość, bo właściwie całe życie mieszkały razem i się niemal nie rozstawały
