W 1994 roku w pierwszym numerze pisma “Niepodległość i Pamięć” wydawanym do dziś przez Muzeum Niepodległości ukazał się artykuł mojego Ojca Macieja Piekarskiego o losach rodzinnych na Kaukazie. Oto drugi jego fragment.
„Niepodległość i Pamięć” R.I. nr 1 1994
Maciej Piekarski
Glosa do Przedwiośnia
…
Oko cyklonu
W styczniu 1919 r. Dziadek z rodziną przeniósł się do Baku. I tu Polonia jest bardzo prężna. Dom Polski w Baku, Katolickie Towarzystwo Dobroczynności ześrodkowują wielu Polaków. Dziadek zostaje prezesem Polskiego Towarzystwa Wzajemnej Pomocy „OGNISKO”. Stara się tak jak i w Tyflisie, organizować powrót Polaków do niepodległej już Ojczyzny.
22 stycznia 1919 r. Rada Organizacji Polskich Miasta Baku wydała Dziadkowi kartę legitymacyjną nr 1968 potwierdzającą, że: „Piekarski Ludwik, lat 49, Polak, katolik, urodzony w Warszawie jest obywatelem Polski” co „Rada Organizacji Polskich Miasta Baku stwierdza”. Dokument ten podpisali Prezes Rady Jan Żurkowski i sekretarz Janowski. Ta legitymacja z białym orłem z czerwonym polu to równocześnie jakby paszport umożliwiający powrót do kraju.
Zatem, gdy bohater Przedwiośnia – Cezary Baryka znalazł się w o)ku cyklonu podczas pogromu Ormian nie mógł się w marcu 191 r. legitymować dokumentem wydanym przez „konsula Lechistanu”, bowiem Polska nic była wówczas jeszcze niepodległa, nie było na Kaukazie polskiego konsula. Jedynym dokumentem polskiej tożsamości Cezarego Baryki mogło być jedynie zaświadczenie którejś z polskich organizacji.
A jak w rzeczywistości wyglądała sytuacja na Kaukazie W gorących łatach 1918-1921?
Idee nacjonalistyczne wśród narodów Kaukazu rozbudziła rewolucja 1905 roku. Zrodziła się wtedy idea pantiurkizmu, ideologia odrodzenia narodowego i ukształtowania odrębnych samodzielnych państw dla wszystkich narodów, uciśnionych przez carską Rosję. W krótkim czasie poczyniła olbrzymie postępy. Przyczyniła się do tego akcja rosyjskich liberałów podczas wojny koalicji bałkańskiej przeciwko Turcji. gdy na szpaltach gazel dawano rady pielęgniarkom, by nic opatrywały rannych askerów, dopóki nie opatrzą żołnierzy słowiańskich. Takie postępowanie społeczeństwa rosyjskiego jeszcze bardziej podniecało ducha narodowego w masach tiurskich, więc i u Azerbejdżanów imperium rosyjskiego; wyrażało się to W kontrmanifestacjach studentów Tiurków i w masowym ruchu ochotniczym do armii tureckiej. Takie nastroje prtctrwaly bez zmiany do wojny światowej, w której Turcja i Rosja wzięły się za hary.
Kocioł kaukaski
Na terenie Azerbejdżanu, w Baku, przed wybuchem wojny światowej powstała partia nacjonalistyczno-demokratyczna Mussawat, która domagała się równouprawnienia narodowego i politycznego narodów Rosji. Dewizą Mussawatu były „wolność obywateli – równość narodów”.
Wybuch rewolucji lutowej przyspieszył dążenia narodów Kaukazu do samostanowienia. Narody Kaukazu zlikwidowały administrację namiestnika i rządy rosyjskiej hierokracji niemal na całym terytorium Kaukazu. Całkowita władza przeszła do rewolucyjnych Rad i ich egzekucyjnych komitetów powołanych do rządzenia krajem.
Zakaukaskie Rady Rewolucyjne utworzyły organ centralny, rezydujący w Tyflisie, którego celem było zjednoczenie i skoordynowanie działalności tych rad. Ten centralny organ zakaukaski wraz z radą tyfliską był kierowany przez jej prezesa Noe Żordania, lidera socjaldemokratycznej partii Gruzji.
Dla zastąpienia administracji namiestnika prowizoryczny rząd piotrogrodzki wydelegował, w składzie 5 członków, Komitet Specjalny, mający prerogatywy rządu. Składał się on z dwóch Gruzinów (A. Czchenkelii, K.Ahaszidze), z jednego Ormianina, jednego Azerbejdżanina i jednego Rosjanina, który pełnił funkcję prezesa.
W Azerbejdżanie na początku wojny powstał w Baku dziennik „Aczyksóz”, którego założycielem był Mehmed Emin Resul Zade. Pismo to stało się organem nacjonalistów azerbejdżańskich. W pierwszym numerze zawarte jest następujące stwierdzenie: „Wojna światowa bez względu na jej zakończenie musi przynieść narodom swobodę i pełne równouprawnienie”. Przed upadkiem dynastii Romanowych organizuje się w Gandży Tiurska Partia Federalistów, Żądając autonomii dla Azerbejdżanu. Niebawem federaliści z Gandży i partia Mussawat łączą się przyjmując nazwę Azerbejdżaiskiej Demokratycznej Partii Federalistów MUSSAWAT. W kwietniu 1917 r. odbywa się w Baku zjazd kaukaskich muzułmanów. Wysuwane są żądania rozczłonkowania Rosji na narodowo terytorialne jednostki autonomiczne, wysuwane jest hasło niepodległości Azerbejdżanu. W maju, w Moskwie, miał miejsce kolejny zjazd muzułmanów rosyjskich z całego terytorium cesarstwa. Mussawatyści domagali się federacyjnego ustroju nowej Rosji i autonomii dla narodów nierosyjskiego pochodzenia. Podczas wyborów do Konstytuanty rosyjskiej partia Mussawat rzuciła hasło autonomii dla Azerbejdżanu. Odniosła zwycięstwo 2/3 głosów wszystkich muzułmanów zakaukaskich.
W tej sytuacji Komitet Specjalny dla Zakaukazji, którego zadaniem było stworzenie i kierowanie nową administracją, będąc organem prowizorycznego rządu piotrogrodzkiego, w rzeczywistości grał rolę znikomą, gdyż cała istotna władza znalazła się w rękach centralnych i prowincjonalnych rad rewolucyjnych, które jak to miało miejsce w Gruzji, zawiadywały całą działalnością kraju. W wyniku Rewolucji Październikowej Kaukaz został odcięty od Rosji centralnej, a organizacje Kaukazu nic chciały się podporządkować nowym władzom rewolucyjnym. 11 listopada 1917 r. z inicjatywy zakaukaskich rad rewolucyjnych, Komitet Specjalny dla Zakaukazji został rozwiązany i zastąpiony przez nowy organ, Komisariat Zakaukaski, kierowany przez E. Gegeczkori. Od tego momentu, komisariat, w skład którego weszli Gruzini, Ormianie, Azerbejdżanie i Rosjanie, rezydując w Zakaukazji, przedstawiał legalny rząd kraju, niezależny od rządu piotrogrodzkicgo. Poza tą władzą centralną, Gruzini, Ormianie, Azerbejdżanie i Rosjanie, stworzyli u siebie rady narodowe, mające na celu zaspokojenie bieżących potrzeb narodowych.
c.d.n.