Czas na kolejną część wspomnień mojego Taty…

Mimo ostrzału na Sadybie panował ruch jak w najlepszych przedwojennych czasach. Sklepy były otwarte. Po drugiej stronie ulicy, na ścianie domu przy Okrężnej 5, wisiał barwny plakat, przedstawiający młodego żołnierza w hełmie, z karabinem na ramieniu. U dołu plakatu duży napis nawoływał: „Wszyscy w szeregi AK.” Radość z wolności malowała się na wszystkich twarzach. Na ulicy tu i ówdzie widać było żołnierzy z zawadiackimi minami, z bronią niedbale zawieszoną na ramieniu czy na szyi. Na każdym kroku obdarzani byli serdecznymi uśmiechami i powitaniami.

W pewnej chwili dostrzegłem grupę powstańców idącą chodnikiem przy naszym bloku. Poznałem Jędrka Górniaka i Tadka Tabiasa. Obładowani bronią i ekwipunkiem, szli rozprawiając o czymś żywo. Ponieważ upał był solidny, pozdejmowali hełmy z głów i nieśli je na rękach jak koszyki z nabiałem. Istotnie, w hełmach mieli jaja, tylko nie kurze. Były to granaty. Jak się później dowiedziałem, ekwipunek swój zdobyli na Czerniakowie, w zwycięskim starciu z niemieckim patrolem samochodowym.Teraz szli na nowe stanowiska, nad Jeziorem Czerniakowskim.

Około piątej po południu Sadyba znów rozbrzmiała strzałami. Tym razem Niemcy zaatakowali od bagien pomiędzy jeziorem a figurą Św. Jana Nepomucena. I ten atak nie trwał długo. Niebawem też z pola walki nadeszła wiadomość, że nasi wzięli jeńców i że ich prowadzą. Wybiegłem na ulicę, żeby zobaczyć pokonanych. Dwaj powstańcy prowadzili dwóch ludzi w hełmach i w mundurach koloru feldgrau. Jeden z jeńców był młodym wysokim blondynem, liczącym dwadzieścia kilka lat. Drugi, niższy i tęższy, już łysiejący, miał około czterdziestki. Wzięto ich w mokradłach u stóp skarpy, na przedpolu ulicy Okrężnej. Mimo kilkakrotnego wezwania do poddania się, nie chcieli usłuchać, dopiero gdy nasi rzucili się do kontrataku i część Niemców wybili, a część się wycofała, ci dwaj osaczeni nie mieli innego wyjścia. Gdy ich rozbrajano, podobno trzęśli się z przerażenia. Na zapytanie, dlaczego nie chcieli się poddać, na wstępnym przesłuchaniu zeznali, że dowódcy uprzedzali ich, iż powstańcy w bestialski sposób mordują jeńców. Oczywiście zostali uspokojeni, że powstańcy traktują żołnierzy Wehrmachtu jak wojsko i jeńców nie mordują. Jednakże mieli przeżyć moment grozy raz jeszcze. Gdy ich przyprowadzono pod blok, zostali otoczeni przez tłum ciekawych. Wśród powstańców odpoczywających na podwórzu bloku znajdował się Żyd, któremu całą rodzinę wymordowali hitlerowcy, a który sam kilkakrotnie ledwie uszedł z życiem. Ów Żyd chciał koniecznie tych Niemców wykończyć natychmiast. Aż ręce mu drżały, tak pragnął wywrzeć na nich swoją, chyba zrozumiałą nienawiść. Jeńców ogarnęło przerażenie. Po raz pierwszy w życiu oglądałem przerażonych Niemców. Ci dwaj wzbudzali litość, zupełnie nie przypominali tych, którzy 5 lutego tego samego roku, podczas pamiętnej akcji gestapo na Sadybie, robili u nas rewizję. Mimo woli przypomniał mi się wypadek z wczesnego dzieciństwa, kiedy na wakacjach w Nowym Dworze gonił mnie ze szczekaniem i ujadaniem, szczerząc kły, jakiś kundel podwórzowy. Co sił w nogach uciekałem do brata, który łowił ryby nad Narwią. Kiedy dostrzegł mnie w opresji, złapał kij i zaczął biec z odsieczą, krzycząc z daleka na psa. Gdy pies zobaczył kij w ręku brata, podkulił ogon i ze skowytem zaczął uciekać oglądając się trwożliwie co chwilę, czy brat go goni. Twarze obydwu jeńców przypomniały mi pysk tego psa. Kiedy rozgorzała sprzeczka między Żydem-powstańcem a konwojentami jeńców, pod Niemcami tak trzęsły się nogi, że musieli usiąść na podmurowaniu siatki ogrodzenia. (Pies podkulał ogon.) Do sprzeczki zaczęli się wtrącać i gapie. Ktoś wykrzykiwał: „Po cholerę drani prowadzić i żryć dawać. W mordę, w czapę i już! Te skurwysyny by się nad nami nie litowały!” Pomyślałem o psie, który szczekał i szczerzył kły, ale i o zabitych pod Wilanowem 1 sierpnia. Większość obecnych, patrząc na śmiertelny strach jeńców, stała jednak po ich stronie. Ja nie śmiałem wypowiedzieć swojego zdania, choć też stałem po ich stronie, mimo że nieraz życzyłem Niemcom okrutnej śmierci, mimo że zawsze niemieckim lotnikom przelatującym nad Sadybą życzyłem, żeby zlecieli na zbity łeb (raz nawet los mnie wysłuchał). Także ci, co teraz bronili bezbronnych, jeszcze kilkadziesiąt minut temu słali wszelkie możliwe przekleństwa pod adresem atakujących Niemców, ci sami ludzie, z których każdy w rodzinie kogoś stracił, miał kogoś bliskiego w więzieniu czy obozie. Wtedy dla nas każdy człowiek w mundurze feldgrau, bez biało-czerwonej opaski na ramieniu, był zbrodniarzem. Największymi orędowniczkami jeńców były kobiety, te proste przekupki, szmuglerki, którym żandarmi zabierali towar, które niejednokrotnie cudem wykupywały się z ich rąk, Niemcom pot spływał strugami spod hełmów. Młodszy zdjął hełm z głowy i postawił go między nogami. Włosy miał zlepione, prosił o wodę. Jedna z kobiet podała mu cztery pomidory. Obydwaj jeńcy łapczywie chwycili po pomidorze, z widoczną ulgą zaspokajając pragnienie. „Szkoda dla drani pomidorów”, oponowali zwolennicy natychmiastowego rozstrzelania. W tym momencie ze swojego mieszkania wyszedł doktor Szczubełek, obecnie kapitan „Jaszczur”, do którego podszedł ktoś z tych, którzy bronili jeńców, i zaczął relacjonować wydarzenie. Doktor był ubrany w zielone wojskowe polskie bryczesy i jak zawsze w szarą marynarkę, z tą różnicą, że dziś marynarka była ściągnięta oficerskim pasem z koalicyjką, przy którym wisiała pochwa z pistoletem, na ramionach zaś marynarki naszyte były zielone naramienniki z trzema srebrnymi gwiazdkami na każdym. Na głowie miał doktor zieloną furażerkę z białym orłem na czerwonym rombie, takim samym jakiego matka naszywała rano ojcu na furażerkę i jakiego podziwiałem na pilotce powstańca, który w nocy zjawił się u nas w piwnicy. Kapitanowi „Jaszczurowi” towarzyszył adiutant „Myszka”, młody szatyn w okrągłych okularach w rogowej oprawie, wyglądający na nauczyciela[1]. Ubrany był w granatową marynarkę z tenisu, wojskowe zielone bryczesy i buty z cholewami. „Myszka” przymocowywał sobie do pistoletu rzemień ze skóry, zrobiony tak jak się robi z papieru łańcuch na choinkę, gdy kapitan „Jaszczur” podszedł do jeńców. Obydwaj sprężyli się na baczność. Doktor porozmawiał z nimi chwilę, zamienił kilka zdań z konwojentami i zdecydowanym głosem kazał jeńców odprowadzić do fortu.

Jeńców tych widywałem podczas powstania wielokrotnie, jak wraz z innymi nosili węgiel i produkty do kuchni. Umieszczono ich w pierwszej z brzegu kazamacie. Do pracy brani byli tylko za swoją dobrowolną zgodą, przy czym dostawali za to dodatkowe porcje papierosów. Ojciec mój jako zastępca kwatermistrza prawie codziennie miał z nimi do czynienia. Ci dwaj pierwsi jeńcy kilkakrotnie nosili też węgiel do naszego bloku, dla szpitala i kuchni, gdzie moja mama oraz panie Irena Symonowiczowa, Inka Rzepecka, Emma Szczerkowska, Józefina Topczewska i inne przygotowywały posiłki dla żołnierzy. Eskortował ich ze swoją nieodłączną efenką 7,35 jeden z najbliższych współtowarzyszy broni ojca, „Równy” (Jan Jasman), blondyn w harcerskiej bluzie, granatowych bryczesach i butach z cholewami. Któregoś dnia, gdy przechodzili koło klatki schodowej numer 1, spotkali mojego ojca. „Równy” zatrzymał ojca, ponieważ ten młodszy czegoś chciał, a „Równy” nie mógł się z nim dogadać. Okazało się, że jeńcowi dokuczała ślepa kiszka. Wydawało mi się jakoś nie w porę to zapalenie ślepej kiszki, kiedy śmierć od kul i od pocisków groziła na każdym kroku, kiedy w szpitalu nie stało miejsca dla rannych. Ojciec uspokoił jeńca, że zostanie skierowany do szpitala, gdzie zbada go lekarz.

Ten pierwszy dzień wolności był dla mnie pełen wrażeń. Wyrastałem wszędzie, gdzie mnie nie posiali. Wszystko chciałem widzieć i wiedzieć. Było już dobrze po południu, kiedy z ulicy dobiegł rytmiczny stukot butów i śpiew. Echo niosło między domami słowa żołnierskiej piosenki:

…wziął je, do plecaka schował
i dalej pomaszerował.

Wybiegłem na ulicę. Na wprost bloku maszerował ulicą Okrężną oddział żołnierzy. Na czele szedł Antczak[2], który za okupacji zajmował się dostawą wody sodowej i lemoniady do miejscowej cukierni i sodowiarni oraz kiosków. Dziś ubrany był w wojskowe polskie bryczesy i buty z cholewami. Brązową marynarkę miał ściągniętą wojskowym pasem, za którym tkwił niemiecki trzonkowy granat. Głowę okrywał mu hełm niemiecki z biało-czerwoną opaską. Oddział maszerował na kwaterę, którą zajął w dawnym sklepie „Społem” przy ulicy Okrężnej 5.

Na Sadybę, a także i do naszego bloku, ściągnęło dużo uciekinierów z miasta. Najwięcej z Czerniakowskiej, Sielc, Podchorążych i z Belwederskiej. Roztasowali się w różnych mieszkaniach, korzystając z gościnności ich właścicieli. Każdy dzielił się z nimi, czym miał. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że dziś oni, a jutro my możemy być bez dachu nad głową.

Front przebiegał ulicami: Okrężną, Chochołowską do Podhalańskiej, gdzie były stałe stanowiska ciągłe. Wzdłuż cmentarza aż do kościoła znajdowały się tylko placówki. Plac Bernardyński i klasztor oraz wieś Czerniaków były S obwarowane barykadami. Folwark na Czerniakowie również obsadzili powstańcy. Dalej stałe pozycje obejmowały teren Sielc wzdłuż ulicy Chełmskiej do Dolnej, Belwederskiej, Nabielaka, Bończy, Podchorążych do Nowosieleckiej i do Czerniakowskiej. Odcinek ulicy Czerniakowskiej pomiędzy Chełmską a placem Bernardyńskim był patrolowany przez powstańców. Nasi obsadzili też Fort Legionów Dąbrowskiego. Tędy i przez Królikarnię wiodła droga na powstańczy Mokotów, tą drogą kursowali łącznicy z meldunkami, transportowano broń i amunicję, przechodziły oddziały dla wsparcia bądź Mokotowa, bądź Sadyby. I tak Sadyba stała się kawałkiem Niepodległej Polski. Ukształtował się front, ustabilizowało się życie.

Dni, które teraz nastąpiły, pełne były rozmaitych wydarzeń. Ludzie, otoczenie, wszystko wokół zmieniało się jak w kalejdoskopie. Przez pierwsze dni Niemcy wysyłali w kierunku Sadyby patrole rozpoznawcze, lecz nasi odpierali je zwycięsko. Życie tętniło. Wszystkie sklepy były otwarte. Cen nikt nie podnosił. Ojciec, mimo że pełnił funkcję kwatermistrza, cieszył się szacunkiem i sympatią-właścicieli tych sklepów. Gdy rekwirował dla potrzeb wojska cukier, mąkę czy inne produkty, nikt nie odmawiał, nikt niczego nie ukrywał, przeciwnie, całe skrzętnie chowane przed Niemcami zapasy były dobrowolnie ujawniane i przekazywane. Warto wymienić tu nieocenionego-Antoniego Gregorczyka, panią Robaczyńską czy panie Krowickie. W tych decydujących dniach nikt się od niczego nie uchylał, każdy dawał wszystko, co ma i na co go stać. Długa byłaby zresztą litania nazwisk tych, którzy jeżeli nie bezpośrednio, to pośrednio brali udział w powstaniu.

Jednym z bliskich towarzyszy broni ojca w tym czasie był stary kawalerzysta, wachmistrz, jeszcze z pierwszej wojny światowej. Niestety, nie zapamiętałem ani jego pseudonimu, ani nazwiska. Nazwałem go w myślach „wachmistrzem Dryndą”, ponieważ podczas okupacji, gdy trzeba było schować siodło i zrzucić mundur, zamienił kawaleryjską taczankę na dorożkę, zarabiając w ten sposób na utrzymanie i czekając chwili, która właśnie teraz nadeszła. Pamiętam, jak kilkakrotnie dosiadał roweru. Robił to dziwnie, a siedział na nim tak jakoś pokracznie i równocześnie zawadiacko, jak na ognistej klaczy.

Umundurowanie i uzbrojenie oddziałów przebywających na Sadybie było bardzo różnorodne. Noszono zdobyczne mundury różnych niemieckich formacji: Wehrmachtu, lotnicze i SS, polowe panterki, mundury węgierskie, polskie mundury przechowywane pieczołowicie w domach od września 1939 roku, mundury harcerskie, strażackie, sokolskie, wreszcie angielskie i amerykańskie ze zrzutów. W te ostatnie byli umundurowani przeważnie żołnierze oddziałów leśnych. Wśród tej bogatej gamy krojów i barw przewijały się różnorodne ubrania cywilne, zmilitaryzowane wojskowymi pasami, biało-czerwonymi proporczykami naszytymi na kołnierzach i opaskami. Nakrycia głowy zdobił biały orzeł na czerwonym rombie.

Uzbrojenie powstańców też było różnorodne. Składało się z ukrywanej dotąd broni polskiej armii wrześniowej, a więc z polskich mauzerów piechoty i krótkich kawaleryjskich, produkowanych w Radomiu i Warszawskiej Fabryce Karabinów, z francuskich lebelów i berthierów oraz austriackich mannlicherów. Znalazły się też polskie cekaemy. Tu i ówdzie dostrzec można było za żołnierskim pasem charakterystyczny kontur visa. Broń ta, mimo iż niejednokrotnie leżała w ziemi czy w wodzie, często po kilka lat, okazywała się w użyciu poza wyjątkami niezawodna. Ze zrzutów pochodziły angielskie steny i piaty przeciwpancerne, amerykańskie tomigany, radzieckie pepesze i erkaemy. Wśród broni zdobycznej niemieckiej spotkać można było cały wachlarz typów, z broni krótkiej przede wszystkim parabellum i walthery. Należy jeszcze -wymienić broń konspiracyjnej produkcji, jak błyskawice i polskie steny, do których magazynki produkowano teraz na forcie, oraz granaty woreczkowe.

Udostępnij na:

Czas na kolejną część wspomnień mojego Taty…

Rano, gdy tylko obudził się dzień, wybiegłem z piwnicy na dwór. Słońce wschodziło, mgły ustępowały, zapowiadał się śliczny dzień. Ojciec od rana znajdował się już na forcie. Ruch wszędzie był niesamowity. Przede wszystkim zaraz o piątej zaczęto wznosić barykadę na Powsińskiej, przed mostem, a po niej rowy dobiegowe do fortu i do parku. Również na samym forcie chłopcy się okopywali zawzięcie, wnosząc na szańce niemieckie lotnicze formularze, raporty tzw. Flugansage, które całymi blokami zalegały kilka kazamat.

Fort tętnił życiem. Intendentura nie próżnowała. Od razu uruchomiono warsztat rusznikarski, ruszyła produkcja butelek samozapalających i granatów. Przystąpiono do zorganizowania nasłuchu radiowego. Zajął się tym jeden z kolegów Antka, Ryszard Zienkiewicz, nazywany Rynciem. Ponieważ energii elektrycznej nie było już na Sadybie od 3 sierpnia, początkowo zasilano aparaty radiowe prądem z baterii i akumulatorów, ale później Ryncio wpadł na bardziej oryginalny pomysł. Na specjalnych stojakach ustawił rowery z dynamami do reflektorów i kolejno na zmianę kilku powstańców pedałowało w miejscu, zasilając w ten sposób prądem aparaty radiowe. Potem użyto do pedałowania niemieckich jeńców.

Zabrano się też do zorganizowania zaopatrzenia — uruchomiono piekarnię i kuchnię polową. Jeden z mieszkańców Sadyby cały zacier bimbrowni przekazał do użytku powstańczej piekarni. Zaopatrzenie przypadło w udziale memu ojcu, jako zastępcy kwatermistrza. Około wpół do ósmej rano wpadł właśnie do nas na chwilę. Kiedy rozmawiał z matką, kazał mi z kosza, który posłużył jako umocnienie nasypu przedokiennego, z lewego jego rogu, wygrzebać z ziemi kwadratowe blaszane pudełeczko po taśmie od maszyny do pisania. Mocno zaintrygowany, podejrzewając, że pudełeczko pewnie zawiera amunicję do sztucera, pobiegłem spełnić polecenie ojca. Zdziwiony lekkością pudełeczka, nie wytrzymałem i zajrzałem do środka. Pudełko zawierało „mundur powstańczy” — biało–czerwoną opaskę.

Gdy wracałem z opaską do piwnicy, spotkałem na klatce schodowej, koło skrzynki na listy, Jania Boczara. Właśnie wdziewał swój „mundur”. Opaska Jania bardzo mnie zaciekawiła, ponieważ miała naszytą pionowo, w poprzek barw narodowych, zieloną „belkę”. Okazało się, że „belka” ta oznaczała formację Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa, odpowiadającą policji lub żandarmerii.

Oddając ojcu opaskę, nie mogłem powstrzymać się od zapytania o sztucer. Odpowiedział mi, że w tej chwili nie ma czasu na wydobycie sztucera z kryjówki, musi bowiem spieszyć na fort. Poszedłem wraz z nim. Kiedy mijaliśmy furtkę, na niebie od strony Służewca pojawiły się trzy sztukasy. Zrobiło mi się nieswojo. W pamięci stanęły mi nurkujące samoloty, jakie kilka dni temu ze strychu widziałem nad miastem. Sztukasy jednakże przeleciały spokojnie i zniknęły gdzieś na horyzoncie, za Wisłą. Gdy wyszliśmy na ulicę, dostrzegłem zawieszoną biało-czerwoną chorągiew na jednym z domów na Powsińskiej, po stronie szkoły. W kierunku mostu zdążały grupki ochotników do budowy barykady, którą pospiesznie wykańczano. Był też między nimi jeden z sadybiańskich kryminalistów i pijaków, śpieszący ochoczo z łopatą w ręku.

Odprowadziłem ojca aż do fortu. Rozstaliśmy się koło szlabanu, przy którym stał młody wartownik z biało-czerwoną opaską na ramieniu. Ojciec wymienił z nim hasło i odzew i poszedł w kierunku narożnej kazamaty we wschodnim skrzydle fortu. Ja zaś oparłem się na szlabanie i z radością patrzyłem na znowu nasz fort. Po dziedzińcu kręciło się wielu powstańców. Jedni wynosili paki formularzy na zewnętrzny nasyp fortu. Inni szykowali się do przestrzeliwania broni, bo po wschodniej stronie mostu ustawiono tarcze strzelnicze. Długo nie mogłem od tego wszystkiego oderwać wzroku.

Kiedy ruszyłem z powrotem w kierunku bloku i mijałem jezdnię od strony mostu, rozpętała się strzelanina. Niemcy rozpoczęli pierwszy atak na Sadybę. O wynik walki byłem jednak całkowicie spokojny. Ruch, jaki oglądałem na forcie, beztroskie i zawadiackie miny naszych żołnierzy — nastroiły mnie optymistycznie.

Strzelanina trwała niedługo. Nasi odrzucili Niemców daleko na przedpole.

W bloku panował też niezwykły ruch. Pospiesznie organizowano szpital polowy, ponieważ drewniany budynek szkolny w razie ewentualnego ostrzału artyleryjskiego czy bombardowania lotniczego nie dawał absolutnie żadnego zabezpieczenia. Zaczątkiem szpitala w bloku stało się mieszkanie generałowej Branickiej. W narożnym pokoju od podwórka urządzono salę operacyjną, ponieważ ta strona bloku była zasłonięta od północy budynkami ulicy Okrężnej, od zachodu skrzydłem bloku, a od wschodu mieszkaniem Wacława Rogowicza, zresztą z tej strony, od Wisły, atak artyleryjski był najmniej spodziewany.

W miarę rozwoju wypadków, proporcjonalnie do natężenia niemieckiego ataku na Sadybę, rannych do szpitala przybywało coraz więcej, tak że zapełnili nie tylko mieszkanie generałowej, lecz również Rogowicza, a następnie wszystkie mieszkania parterowe w całym bloku. Pod koniec sierpnia ranni leżeli już w mieszkaniach pierwszego piętra.

Koło godziny jedenastej znów rozpętała się strzelanina. Tym razem Niemcy atakowali od Służewca. Stałem akurat w furtce prowadzącej z ogrodu w stronę fortu, kiedy zza bunkra, w którym mieszkał Pałka, wybiegł zdyszany łącznik i skierował się do fortu. Wymieniwszy szybko hasło z wartownikiem, zniknął w jednej z kazamat. Za chwilę z fortu wyruszyła pośpiesznie drużyna powstańców i podążyła w tym samym kierunku, z którego przybiegł łącznik. Po kilkunastu minutach strzelanina ustała. Niemcy zostali odparci — po raz drugi w tym dniu.

Tego pierwszego dnia wolności Sadyba była atakowana jeszcze kilkakrotnie. W rejonie Czerniakowa około południa doszło do starcia z silnym niemieckim patrolem samochodowym, wysłanym prawdopodobnie na rozpoznanie. Nasi zdobyli dwa samochody — jeden ciężarowy i jeden osobowy. Auto ciężarowe, zdaje się opel-blitz, od razu było zdatne do użytku, natomiast osobowe, również opel, z odsłanianym dachem, pomalowany na kolor ochronny, wymagał przewinięcia cewki, którą przestrzeliła kula polska. Przy zdobywaniu aut zdarzył się tragiczny wypadek. Jeden z powstańców zauważył leżącą postać w hełmie niemieckim koło samochodów. Złożył się i strzelił. Ugodzony w agonii kopał ziemię, żołnierz więc poprawił dwoma następnymi strzałami. Po rozbiciu patrolu okazało się, że koło samochodu leży jeden z powstańców, kolega. Rozpacz nieszczęsnego bratobójcy nie miała granic Był wstrząśnięty pomyłką, zwłaszcza, że po raz pierwszy w życiu zabił człowieka. W pierwszej chwili chciał sobie strzelić w łeb. Na szczęście koledzy w porę zdążyli go rozbroić i w końcu po długich perswazjach uspokoić. Wiadomość o tych wydarzeniach doszła do nas z chwilą, kiedy na chłopskim wozie przywieziono powstańca poległego w tym starciu na placu Bernardyńskim, koło transformatora. Furmankę dostrzegłem przed furtką na wprost klatki schodowej numer 7, gdzie organizowano szpital, i zaraz tam pobiegłem. Na wiązce siana leżał trup młodego mężczyzny. Gdy go wieźli, żył jeszcze. Byłem wstrząśnięty. Była to pierwsza ofiara powstania, jaką oglądałem. Nazywał się Czesław Majewski i mieszkał na Sadybie, gdzieś bodajże na placu Rembowskiego. O jego śmierci zawiadomiono ojca. Zaraz przyszedł. Z krzykiem rozpaczy rzucił się na trupa, jak by chciał w nim jeszcze wskrzesić iskierkę życia. Nie dowierzał, że syn nie żyje.

Wkrótce potem odbył się pierwszy oficjalny pogrzeb powstańczy. Kondukt pogrzebowy, który ściągnął wiele osób pragnących oddać ostatnią posługę dzielnemu żołnierzowi, skierował się do parku na wprost bloku. Tam miano go pochować. Dół wykopano pomiędzy dwoma klonami, między którymi zawieszaliśmy siatkę do gry w piłkę. Nieszczęsny ojciec chciał za wszelką cenę przedłużyć ceremonię, byleby się jeszcze nie rozstawać z synem. Pogrzeb odbywał się bez księdza, który gdzieś krążył wśród rannych czy wśród stanowisk powstańczych. Egzekwie miały być odprawione później. W tym prostym żołnierskim pogrzebie uczestniczyli też żołnierze z fortu i z barykady przy moście. Ci z barykady przyszli z bronią. Pamiętam, jak jednemu zwieszał się z pasa aż na udo, po kowbojsku, olbrzymi nagan uwiązany do szyi plecionym rzemieniem.

Dół właśnie zasypywano, kiedy koło barykady przy moście rozpoczęła się strzelanina. Niemcy przypuścili widocznie kolejny szturm. Musieli podejść bardzo blisko, bo słychać było świst kul. Żołnierze z barykady, którzy brali udział w pogrzebie, rzucili się biegiem w kierunku swoich stanowisk. Pozostali uczestnicy pogrzebu zaczęli się też rozchodzić. Tymczasem kanonada rozpętała się na dobre, słychać było nawet eksplozje granatów. W pewnej chwili spostrzegłem, jak nie opodal badyle kartoflane na grządce drgnęły i opadły gwałtownie podcięte. Włosy stanęły mi dęba na głowie. Rzuciłem się do ucieczki w stronę fosy, padając co chwila w bruzdy, tak jak bym był bezpośrednim celem niemieckich strzelców. Gdy dobiegłem do skarpy, spostrzegłem, że piasek przede mną podniósł się w obłoczki. Ze strachu zrobiło mi się gorąco i rzuciłem się całym ciałem w dół skarpy. Tu kule nie były w stanie mnie dosięgnąć. Spojrzałem w kierunku bloku. Na murze serie niemieckiej broni maszynowej szyły bezładne ściegi, znaczone białym dymkiem odpryskującego tynku. Walka była w pełnym toku. Idąc brzegiem fosy, zasłonięty skarpą, dotarłem bezpiecznie do piwnicy. Wejście do klatki schodowej znajdowało się już raczej poza zasięgiem niemieckiego ognia. Niebawem szturm odparto.

Z kolei po południu Niemcy obłożyli fort ogniem artylerii. Widziałem, jak w odstępach co kilkanaście sekund na nasypie fortu wznosił się tuman kurzu, po czym równocześnie z eksplozją wzbijał się w górę słup ognia, dymu i ziemi. Pomyślałem z trwogą o ojcu, który właśnie znajdował się w forcie, byłem jednakże dobrej myśli.

Tymczasem ogień artylerii wzmagał się z każdą chwilą. Do dział strzelających ze Służewca dołączyły baterie z Ursynowa. Pociski zaczęły padać coraz bliżej nas. Słychać było ich przerażający gwizd. Po kilkunastu minutach przyzwyczaiłem się i do gwizdu, i do ciągłych detonacji. W pewnej chwili spostrzegłem obłoczki od eksplozji w powietrzu, na wysokości około 2—3 metrów nad ziemią, przy czym uświadomiłem sobie, że detonacje mają nieco inny dźwięk. Na ogród zaczęły się sypać odłamki. Gdy wybiegłem z korytarza, żeby podnieść kilka, były jeszcze gorące, tak że parzyły dłonie. Niektóre z nich miały bardzo dziwne kształty, tak jakby ktoś bardzo gruby drut pociął na krótkie kluski. Zorientowałem się, że były to tzw. siekance. Niemcy rozpoczęli więc ostrzał szrapnela-mi. Przypomniałem sobie, jak wyławialiśmy przed powstaniem z fosy stare granaty, jeszcze z pierwszej wojny światowej. Granaty te zawierały takie właśnie siekańce. Służyły nam za pociski do procy.

Zszedłem do piwnicy. Życie biegło tu normalnym trybem. Mama z sąsiadkami obierała jabłka na marmoladę dla żołnierzy. Dzieci bawiły się w chowanego. Tylko starsze kobiety odmawiały modlitwy, strofując co chwila beztrosko hałasujące dzieci. Znów z trwogą zacząłem myśleć o ojcu, zwłaszcza że kanonada jakby się potęgowała. Nawet piwnica trzęsła się od ciągłych detonacji. Z niecierpliwością czekałem, kiedy Niemcy skończą ten nękający ogień. Niebawem dotarła do nas smutna wiadomość, iż podczas obserwowania ze szczytu fortu stanowisk niemieckich na Służewcu poległ kapitan „Korwin”, dowódca batalionu, tego, który przyszedł z lasu. Pocisk rozerwał mu głowę.

Po południu ojciec nareszcie wydobył swój sztucer po kapitanie Fiszerze. Nie mogłem się od niego oderwać. Był to wspaniały, dwunastostrzałowy, szybkostrzelny sztucer belgijski kaliber 22. Rozkładał się na dwie części. Osobno kolba z mechanizmem iglicowym i spustowym, osobno-lufa z magazynkiem i rękojeścią do repetowania. Magazynek w postaci długiej rury znajdował się pod lufą. Naboje wsypywało się pionowo do otworu na końcu magazynka, jeden za drugim. Repetowanie odbywało się przez pociągnięcie do siebie drewnianej rękojeści łoża, znajdującej się między magazynkiem a kolbą, tuż pod lufą. Sztucer wyglądał jak nowy. Miał tylko nieliczne plamki rdzy na zewnątrz. Zawieszało się go na ramieniu na nowiutkim żółtym pasie. Dziwnie tylko ciężka lufa przeważała i ciągnęła do dołu.

Mimo iż na oko sztucer znajdował się w doskonałym stanie, ojciec zdecydował, że powinien być obejrzany i oczyszczony przez rusznikarza. Nie stanowiło to problemu, ponieważ warsztat rusznikarski działał w forcie. Gorzej przedstawiała się sprawa amunicji. Ojciec posiadał bowiem do sztucera jedynie trzy pociski. Wysłał mnie więc do pani Dąbrowskiej z zapytaniem, czy nie ma ona ukrytej jakiejś amunicji męża. Nie miała. Pozostawała nam tylko nadzieja, że może uda się zdobyć amunicję w forcie. Jednakże i tam pocisków do sztucera nie było.

Amunicyjny obiecywał, że może sprowadzi je z Mokotowa. Ostatecznie, dzięki przypadkowej rozmowie, amunicję otrzymał ojciec od naszego sąsiada, byłego prezesa „Sokoła”, starego pułkownika Chełmickiego.

Sztucer zrobił furorę w forcie. Wszyscy go oglądali z uznaniem. Ojciec otrzymywał od żołnierzy liczne propozycje zamiany, między innymi proponowano za niego całkiem nowy nagan, jednakże ojciec nie chciał o niczym słyszeć. Sztucer strzelał doskonale. Kiedy go ojciec wypróbowywał na strzelnicy, stwierdził z dużym zadowoleniem, że mimo iż pociski do sztucera nie miały stalowego płaszcza, jednak przebijały hełm niemiecki, dziurawiąc go jak sito.

Udostępnij na: